«Փակ­վա­ծու­թ­յան, վա­խի, կծկ­վա­ծու­թ­յան, զգու­շա­վո­րու­թ­յան մեջ դժ­վար է ֆիլմ ստեղ­ծե­լը»

«Ի­րա­տե­սը» շա­րու­նա­կում է զրույ­ցը Երևա­նի մի­ջազ­գա­յին «Ոս­կե ծի­րան» կի­նո­փա­ռա­տո­նի հիմ­նա­դիր տնօ­րեն, Հա­յաս­տա­նի կի­նե­մա­տոգ­րա­ֆիստ­նե­րի միու­թյան նա­խա­գահ ՀԱՐՈՒ­ԹՅՈՒՆ ԽԱ­ՉԱՏ­ՐՅԱ­ՆԻ հետ:
Զրույ­ցի նա­խորդ մա­սում հիմ­նա­կա­նում անդ­րա­դար­ձել ենք «Ոս­կե ծի­րա­նի» շուրջ ստեղծ­ված ար­տա­սո­վոր ի­րա­վի­ճա­կին՝ պայ­մա­նա­վոր­ված կո­րո­նա­վի­րու­սի հա­մա­վա­րա­կով: Սա­կայն չմո­ռա­նանք, որ մեր զրու­ցա­կի­ցը նախ և ա­ռաջ ստեղ­ծա­գոր­ծող ան­հա­տա­կա­նու­թյուն է, ո­րի կի­նոն հռ­չակ­ված է ողջ աշ­խար­հում:
Հա­րու­թյուն Խա­չատ­րյա­նի «Ան­վերջ փա­խուստ, հա­վերժ վե­րա­դարձ» ֆիլ­մա­շա­րը հայտ­նի է կի­նո­սի­րող­նե­րին ոչ միայն Հա­յաս­տա­նում, այլև աշ­խար­հի բազ­մա­թիվ եր­կր­նե­րում:
Ռե­ժի­սո­րը վեր­ջին տա­րի­նե­րին աշ­խա­տում է շար­քի հեր­թա­կան ֆիլ­մի վրա՝ «Նկար­չի ե­րեք գե­րեզ­ման­նե­րը» վեր­նագ­րով: Հե­տաք­րք­րու­թյունն այս ֆիլ­մի շուրջ ա­ռա­վել մե­ծա­նում է հա­մա­վա­րա­կի օ­րե­րին դր­սում ապ­րող մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րի ցու­ցա­բե­րած վար­քագ­ծի ֆո­նին:
Այս հար­ցե­րի շուրջ է հիմ­նա­կա­նում կա­ռուց­ված Հա­րու­թյուն Խա­չատ­րյա­նի հետ մեր զրույ­ցի երկ­րորդ հատ­վա­ծը:

(Նախորդ մասը)

-Պա­րոն Խա­չատ­րյան, «Ոս­կե ծի­րա­նը» ու՞մ հո­գա­ծու­թյանն է թողն­ված դժ­վա­րին այս ի­րա­վի­ճա­կում: Վս­տա­հու՞մ եք ե­րի­տա­սարդ­նե­րին:
-Փա­ռա­տո­նի գե­ղար­վես­տա­կան տնօ­րե­նը Կա­րեն Ա­վե­տի­սյանն է, գլ­խա­վոր պրո­դյու­սե­րը, ֆի­նան­սա­կան-կազ­մա­կերպ­չա­կան հար­ցե­րի պա­տաս­խա­նա­տուն՝ Ա­րա­յիկ Մա­նու­կյա­նը, «GAIFF PRO»-ի ղե­կա­վա­րը՝ Մե­լիք Կա­րա­պե­տյա­նը: Փա­ռա­տո­նի աշ­խա­տանք­նե­րում ընդգրկված են Մի­քա­յել Ստամ­բոլ­ցյա­նը, Սու­սան­նա Հա­րու­թյու­նյա­նը: Ես կապ­վում եմ նրանց հետ առ­ցանց, մաս­նակ­ցում ժո­ղով­նե­րի, բայց չեմ ու­զում շատ խառն­վել փա­ռա­տո­նի գոր­ծե­րին: Ի­հար­կե, ե­թե ինչ-որ բան չի հա­ջող­վում, ա­մե­նա­մեծ ցա­վը ես եմ ապ­րում, ե­թե հա­ջող­վում է, ա­մե­նա­մեծ ու­րա­խու­թյու­նը ես եմ ապ­րում: Բայց մտա­ծում եմ, որ մեկ-մեկ պի­տի կա­րո­ղա­նաս քո զա­վակ­նե­րին թող­նել հան­գիստ, պի­տի բաց թող­նես, որ ինք­նու­րույն գոր­ծեն, կյանք տես­նեն, սո­վո­րեն: Իսկ «Ոս­կե ծի­րա­նին» ես վե­րա­բեր­վում եմ որ­պես իմ զա­վա­կի, իմ և իմ ըն­կեր­նե­րի՝ Մի­քա­յել Ստամ­բոլ­ցյա­նի, Սու­սան­նա Հա­րու­թյու­նյա­նի զա­վա­կի: Եվ հի­մա ինձ հա­մար շատ ցա­վա­լի է, որ այս տա­րի չի լի­նի այն «Ոս­կե ծի­րա­նը», ո­րը քա­ղա­քի հա­մար տոն էր, ա­ռիթ էր, որ մար­դիկ հան­դի­պեին, շփ­վեին: Պետք է համ­բե­րել. հի­մա ա­մեն ինչ է փոխ­վում, պետք է հա­մա­պա­տաս­խան ճա­նա­պարհ­ներ գտ­նել: Պետք է մտա­ծել և ե­ղա­ծը չկորց­նել այս վա­խի, խու­ճա­պի, մե­կու­սա­ցու­մի մեջ: Պետք է ճկուն լի­նենք, լավ գա­ղա­փար­ներ հղա­նանք և կա­րո­ղա­նանք հաղ­թա­հա­րել այս վի­ճա­կը:
-«Ան­վերջ փա­խուստ, հա­վերժ վե­րա­դարձ» ֆիլ­մա­շա­րի հեր­թա­կան ֆիլ­մը նվիր­ված է նկա­րիչ Վա­հան Ա­նա­նյա­նին: Ի՞նչ հան­գր­վա­նի եք հա­սել այս ա­ռու­մով:
-Այդ ֆիլ­մա­շա­րը հայ­կա­կան տե­սա­կի ու­սում­նա­սի­րու­թյունն է, հա­յե­րի, ո­րոնք փա­խել են Հա­յաս­տա­նից: Նրանք կամ չեն վե­րա­դառ­նում, կամ ու­զում են վե­րա­դառ­նալ ու չեն կա­րո­ղա­նում, կամ մա­հա­նում են դր­սում ինչ-որ տեղ, կամ ե­րա­զում են Հա­յաս­տա­նի մա­սին, կամ մինչև վերջ ա­տում են Հա­յաս­տանն ու հա­յե­րին: Այս ու­սում­նա­սի­րու­թյու­նը շատ կարևոր եմ հա­մա­րում: Սա լուրջ գի­տա­կան աշ­խա­տանք է: Ա­մեն ինչ սկս­վեց «Քա­մին ու­նայ­նու­թյան» ֆիլ­մից՝ նկա­րա­հան­ված 1989 թվա­կա­նին: Հե­տո շա­րու­նա­կե­ցի նկա­րա­հա­նել ֆիլ­մա­շա­րը՝ անդ­րա­դառ­նա­լով այդ ֆիլ­մի հե­րոս­նե­րին ա­ռան­ձին-ա­ռան­ձին: Ա­ռա­ջինն այս շար­քում Հայկ Խա­չատ­րյա­նի մա­սին էր՝ «Հայկ. փա­խուստ» վեր­նագ­րով: Ֆիլ­մի նկա­րա­հա­նում­նե­րից կարճ ժա­մա­նակ անց Հայ­կին Մոսկ­վա­յի փո­ղոց­նե­րից մե­կում մա­հա­ցած գտան: Երկ­րորդ ֆիլ­մը՝ «Փա­կու­ղին», Հա­յաս­տա­նից Ա­մե­րի­կա գնա­ցած Լևոն Ա­վե­տի­սյա­նի մա­սին էր և ա­մե­րի­կա­հա­յու­թյան: Եր­րոր­դը, որ Վա­հան Ա­նա­նյա­նի մա­սին է, կոչ­վում է «Նկար­չի ե­րեք գե­րեզ­ման­նե­րը»: Ար­դեն եր­կու-ե­րեք տա­րի է՝ չեմ կա­րո­ղա­նում ինքս ինձ հա­վա­քել, ինքս ինձ ներ­շն­չել և մոն­տա­ժել այդ ֆիլ­մը: Բայց հի­մա հաս­կա­ցել եմ, որ պետք է ան­պայ­ման զբաղ­վեմ դրա­նով: Փա­ռա­տոնն ա­ռանց ինձ էլ կա­նեն, մար­դիկ բա­վա­կան փորձ ու­նեն, ի զո­րու են գլուխ բե­րե­լու գոր­ծը: Իսկ ես պի­տի ֆիլմն ա­վար­տեմ: Հա­կա­ռակ դեպ­քում իմ պատ­մու­թյու­նը կի­սատ կմ­նա: Դա և՛ ար­վեստ է, և՛ գի­տա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թյուն, և՛ փի­լի­սո­փա­յու­թյուն, և՛ ի­մաս­տու­թյուն: Մար­դիկ կա­րող են հա­վա­նել կամ չհա­վա­նել այդ ֆիլ­մե­րը, բայց աշ­խար­հում և Հա­յաս­տա­նում մեծ հե­տաք­րք­րու­թյամբ նա­յե­ցին դրանք: Այս ֆիլ­մա­շա­րը մտա­ծե­լու ա­ռիթ է տա­լիս մարդ­կանց:
-Կո­րո­նա­վի­րու­սի հա­մա­վա­րա­կի օ­րե­րին մի փաստ ար­ձա­նագր­վեց. մար­դիկ, որ տա­րի­նե­րով, տաս­նա­մյակ­նե­րով դր­սում էին, շտա­պե­ցին վե­րա­դառ­նալ Հա­յաս­տան՝ վտան­գի պա­հին ա­վե­լի ա­պա­հով հա­մա­րե­լով ոչ վտան­գա­վոր ժա­մա­նակ­նե­րում ի­րենց մեր­ժած հայ­րե­նի­քը: Ին­չո՞վ է սա բա­ցատր­վում:
-Ո­րով­հետև դր­սում ի­րենք օ­տար են: Մար­դիկ սկ­սե­ցին մտա­ծել՝ ով­քեր են ի­րենք, որ­տե­ղից են գա­լիս, ինչ ար­մատ­ներ ու­նեն, ին­չին են կապ­ված: Ե­թե Ա­մե­րի­կա­յում չես ապ­րում ա­մե­րի­կյան կյան­քով, ա­մե­րի­կյան փի­լի­սո­փա­յու­թյան, կր­թու­թյան կրո­ղը չես, անգ­լե­րեն չես խո­սում, դու ոչ ոք ես: Իսկ Ա­մե­րի­կա­յում հա­յե­րի մոտ ըն­դուն­ված ձև է ոչ ա­մե­րի­կյան ապ­րե­լա­կեր­պը: Նրանք ապ­րում են ի­րենց փոք­րիկ հա­մայ­նք­նե­րով՝ ընդ­հա­նուր ա­մե­րի­կյան կյան­քից դուրս: Շա­տերն այդ­պես էլ հա­րա­զատ չեն դար­ձել այդ երկ­րի մի­ջա­վայ­րին, չեն մտել տե­ղի կեն­սա­կեր­պի մեջ: Թերևս, մի հինգ տո­կո­սին է ըն­դա­մե­նը դա հա­ջող­վել: Նույնն է և ցան­կա­ցած այլ օ­տար երկ­րում: Դրա հա­մար էլ վտան­գի պա­հին մար­դիկ տուն են վե­րա­դառ­նում. դա հենց իմ ֆիլ­մե­րի նյութն է: Այ­սօր­վա ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի ֆո­նին կա­րե­լի է նո­րից վե­րա­դառ­նալ ու վե­րա­նա­յել իմ բո­լոր ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­նե­րը: Ժա­մա­նակն է, որ այդ ֆիլ­մե­րը նո­րից ցու­ցադր­վեն:
-«Հայկ. փա­խուստ»-ը վեր­ջերս ցու­ցադր­վեց Հան­րա­յին հե­ռուս­տաըն­կե­րու­թյան «Չտեսն­ված կի­նո» հա­ղոր­դա­շա­րի շր­ջա­նակ­նե­րում:
-Ա­յո՛: Մեկ ու­րիշ հե­ռուս­տաըն­կե­րու­թյուն էլ ցու­ցադ­րեց «Փա­կու­ղին»: Հե­տաքր­քիր կլի­նի մարդ­կանց հա­մար նաև «Նկար­չի ե­րեք գե­րեզ­ման­նե­րը» ֆիլ­մը, ո­րի վրա աշ­խա­տան­քի վերջ­նա­կան փու­լը կսկ­սեմ, թերևս, կո­րո­նա­վի­րու­սի հա­մա­վա­րակն ա­վարտ­վե­լուց հե­տո: Փակ­վա­ծու­թյան, վա­խի, կծկ­վա­ծու­թյան, զգու­շա­վո­րու­թյան մեջ դժ­վար է ֆիլմ ստեղ­ծե­լը:
-Այս ար­տա­ռոց մթ­նո­լոր­տը հե­տաքր­քիր նյութ է տա­լիս ար­վես­տա­գետ­նե­րին, ստեղ­ծա­գոր­ծող մարդ­կանց, չե՞ք կար­ծում:
-Կար­ծում եմ, որ այ­սօր ե­րի­տա­սարդ­նե­րը պետք է ու­սում­նա­սի­րեն և նկա­րա­հա­նեն ֆիլ­մեր, ար­վես­տի, դո­կու­մեն­տի վե­րա­ծեն այս ի­րա­կա­նու­թյու­նը: Այս ուղ­ղու­թյամբ մի նա­խա­ձեռ­նու­թյուն էլ ի­րա­կա­նաց­նում է Հա­յաս­տա­նի կի­նե­մա­տոգ­րա­ֆիստ­նե­րի միու­թյու­նը: Մենք հայ­տա­րա­րել ենք դո­կու­մեն­տալ ֆիլ­մե­րի մր­ցույթ՝ «Մեր ժա­մա­նա­կը» խո­րագ­րով: Մր­ցույ­թի մաս­նա­կից­նե­րը պի­տի ներ­կա­յաց­նեն մեր ժա­մա­նա­կի մա­սին պատ­մող ֆիլ­մեր: Նրանք կս­տա­նան մր­ցա­նակ­ներ, նաև՝ ֆի­նան­սա­կան մր­ցա­նակ­ներ: Կա­րող են լի­նել նյու­թեր, ո­րոնք ֆիլ­մի վե­րա­ծե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն չեն ու­նե­ցել մար­դիկ: Մենք լա­վա­գույն­նե­րին կտանք մր­ցա­նակ և կս­տեղ­ծենք հնա­րա­վո­րու­թյուն՝ մոն­տա­ժե­լու ի­րենց նյու­թե­րը: Այն­պես որ, բո­լոր ժա­մա­նակ­ներն են կի­նո­յի հա­մար: Ո­րով­հետև կի­նոն շատ հե­տաքր­քիր աչք է, շատ հե­տաքր­քիր հա­յացք է: Կի­նո­յով կա­րե­լի է տես­նել, հաս­կա­նալ, վե­րար­տադ­րել այն­պի­սի բա­ներ, որ սո­վո­րա­կան աչ­քով չես տես­նի, չես նկա­տի: Կի­նո­յի մի­ջո­ցով բա­ցա­հայտ­վում են այն­պի­սի ի­րո­ղու­թյուն­ներ, այն­պի­սի ճշ­մար­տու­թյուն­ներ, ո­րոնք հնա­րա­վոր է բա­ցա­հայ­տել կի­նոխ­ցի­կի մի­ջո­ցով միայն: Այս մր­ցույ­թը մեկ­նար­կել է և կամ­փոփ­վի նո­յեմ­բե­րին: Կար­ծում եմ՝ կս­տեղծ­վի հե­տաքր­քիր ֆիլ­մե­րի հա­վա­քա­ծու, ո­րը մենք կցու­ցադ­րենք Կի­նո­յի տա­նը:

Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ